Bs Dương Chí Lực - Phòng KHTH

Thế kỷ XX và trong những thập niên đầu của thế kỷ XXI nhân loại đã chứng kiến được sự phát triển rực rỡ của nền y học, nhiều phương tiện chẩn đoán, can thiệp điều trị hoặc sửa chữa các khiếm khuyết, thậm chí là thay thế được ra đời và áp dụng rộng rãi. Điều đó phần nào đáp ứng được nhu cầu về chăm sóc sức khỏe cho con người, thậm chí là cho cả động vật.

Tuy nhiên, cho dù y học có phát triển với trình độ nào đi chăng nữa, việc can thiệp điều trị cũng chỉ mang tính bất đắc dĩ và nó sẽ không bao giờ phục hồi 100% sức khỏe như trước khi bị bệnh. Thậm chí con người có thể chấp nhận đánh đổi để có sự hồi phục này bằng một sự mất mát khác nhẹ nhàng hơn. Đó là chưa nói đến sự tốn kém về vật chất, sự tổn thất về tinh thần và nhiều vấn đề liên quan về mặt xã hội.

Lớp học tiền sản cho sản phụ trước sinh

Vì thế việc phòng tránh các bệnh lý trở nên vô cùng quan trọng và cần thiết, và điều này đòi hỏi con người phải không ngừng sự nâng cao sự hiểu biết để đi đến sự thay đổi từ nhận thức đến các hành vi liên quan có lợi cho sức khỏe của bản thân và của cộng đồng.

Với thái độ tích cực và có trách nhiệm về vấn đề phòng chống bệnh tật cho bản thân mình, con người đã tự tìm hiểu các kiến thức này qua các phương tiện truyền thông đại chúng như radio, báo, tạp chí, truyền hình, internet .v.v… Với những nét đặc trưng khác nhau, các phương tiện truyền thông đã đều ra sức chuyển tải các thông điệp về giáo dục sức khỏe đến cho mọi người với các hình thức và nội dung khác nhau, và đương nhiên là mức độ đón nhận của người đọc cũng không hoàn toàn giống nhau.

Sự khác nhau này phụ thuộc vào niềm tin của đối tượng được chuyển tải đối với phương tiện truyền thông mà họ tiếp cận, ngoài ra còn phụ thuộc vào nội dung, tính thuyết phục và đặc biệt là tính “được quan tâm” của vấn đề cần chuyển tải, có nghĩa là vấn đề đó phải thật sự “nóng” và mang tính thời sự trong một giai đoạn nào đó.

Trong giới hạn của bài viết này, người viết xin đề cập đến phương tiện truyền thông là các tạp chí hay các tờ báo về giáo dục sức khỏe với mục đích để tăng thêm sức lan tỏa của các thông điệp đến với mọi người.

1. Thực trạng

Trong thời gian vừa qua, các bài viết về giáo dục sức khỏe đã có nhiều cố gắng tiếp cận với các nhu cầu cần thiết đối với sức khỏe con người, cũng như đã nắm bắt được những vấn đề mà xã hội quan tâm như dịch bệnh, sức khỏe theo mùa, theo từng nhóm đối tượng .v.v… Mặt khác, các nội dung còn quan tâm chuyển tải các thông tin liên quan đến các chủ trương đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước về lĩnh vực y tế, tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người có cơ hội tiếp cận với nhiều dịch vụ kỹ thuật cao hay các tiện ích trong bảo vệ và chăm sóc sức khỏe.

Tuy nhiên, việc tiếp nhận đối với mọi người tùy lúc, tùy nơi vẫn chưa thật sự giống nhau, có những bài viết rất được công chúng đón nhận, nhưng cũng có khi thì hoàn toàn ngược lại.

2. Nguyên nhân

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc người đọc thường bỏ qua các bài viết về giáo dục sức khỏe, trước hết phải nói đến sự thờ ơ đến sức khỏe bản thân của nhiều người, có thể gọi đây là thái độ phớt lờ các cảnh báo về các mối nguy cơ cho sức khỏe như rượu bia, thuốc lá, máy tính, ít vận động, thiếu dinh dưỡng .v.v… bởi lẽ họ quá tin vào các phương tiện điều trị, họ quan niệm rằng khi bị đau là có bác sỹ, từ đó xem nhẹ các vấn đề dự phòng, trong đó có các bài viết về truyền thông và giáo dục sức khỏe.

Thứ hai là sự thiếu quan tâm của mọi người đối với tờ báo hay tạp chí được phát hành. Có nhiều người thậm chí là người trong ngành y tế hiện tại vẫn không biết đến “Bản tin Y dược”, các trang web của ngành y tế hoặc của các bệnh viện, nếu có biết thì trong số đó phần đông lại không nắm được khi nào phát hành, hằng tuần, hằng tháng, hay hằng quý? cách tiếp cận như thế nào? Điều đáng nói là các ngành, các cơ quan đơn vị trong và ngoài ngành y tế chưa thật sự quan tâm đến các vấn đề này, chưa có định hướng rõ ràng cũng như chưa làm cho nhân viên trong đơn vị mình thấy được tầm quan trọng của các tạp chí hay tờ báo đó. Đến đây, người viết xin nêu một điển hình là Trung tâm Chăm sóc Sức khỏe sinh sản tỉnh Quảng Nam, cứ đầu giờ làm việc buổi chiều (tuần 3 lần) là có chế độ sinh hoạt 15 phút, qua đó ban Giám đốc hay tổ T3G đọc các bài báo về sức khỏe cũng như các bài viết khác cho toàn bộ nhân viên. Việc làm này giúp cho nhân viên ý thức được tầm quan trọng của công tác truyền thông giáo dục sức khỏe, tiếp thu được nhiều thông tin hữu ích và quan tâm nhiều hơn đối với sức khỏe bản thân.

Bản tin Sức khỏe Quảng Nam tháng 8-2015

Thứ ba phải nói đến là thực trạng các tờ báo hay tạp chí về sức khỏe có tính cuốn hút chưa cao, nội dung chưa phong phú, có nhiều nội dung trùng lặp giữa các bài viết ở các thời điểm khác nhau hoặc trên các tạp chí khác nhau, đôi khi nội dung thì trùng lặp nhưng cách hướng dẫn thì khác nhau, thậm chí là trái ngược nhau, gây nên sự lo lắng hoang mang cho người đọc, không biết tin vào đâu.

Thứ tư: Các bài viết về truyền thông chưa được nhiều, các tạp chí đôi khi dành nhiều thời lượng cho các thông tin về hoạt động ngành y tế, mà cái người đọc cần chính lại là các bài viết hướng dẫn về cách chăm sóc và bảo vệ sức khỏe.

3. Các yêu cầu cần thiết

Trước tiên chúng ta phải xác định đối tượng chúng ta muốn chuyển tải là ai, là cán bộ trong hay ngoài ngành y tế, hay là người dân? Để từ đó chúng ta mới có được nội dung truyền đạt cho phù hợp. Thường trên các trang báo, tạp chí, đối tượng cần chuyển tải rất đa dạng, mà đại đa số là quần chúng nhân dân. Vì thế tốt nhất là chọn cái đa số. Mặt khác người viết cần phải tìm hiểu xem vấn đề mà mình lựa chọn đã có bài viết nào chưa, nếu viết lại thì nội dung có gì thay đổi và vì sao thay đổi? để tránh hoang mang cho công chúng.

Thứ hai là tính thời sự, có nghĩa là phải nắm bắt được sự cần thiết phải truyền thông cho mọi người hiểu và điều chỉnh hành vi liên quan đến vấn đề mới nổi lên, nếu không thì đây trở thành một mối nguy cơ của cả cộng đồng, ví dụ như trong các đợt dịch sốt xuất huyết, nhiễm rubela, những nguy cơ và hậu quả của ebola .v.v… hoặc hướng dẫn cách chăm sóc sức khỏe theo thời tiết, trong các sự kiện kéo dài (world cup), mùa thi .v.v..

Thứ ba là tính cần thiết cần phải nâng cao sự hiểu biết hay phải thay đổi các quan niệm, hành vi có hại cho sức khỏe. Tất nhiên điều quan trọng là những vấn đề đó phải mang tính đại chúng và đang được nhiều người quan tâm. Ví dụ như đứng trước tình trạng thiếu hiểu biết của vị thành niên về sức khỏe giới tính, vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm, các tập tục lạc hậu hay các quan niệm sai lầm về phương pháp điều trị ở một số vùng nông thôn, miền núi, người dân tộc thiểu số .v.v….

Thứ tư là phải xem xét đến nội dung của bài viết, phải súc tích, tránh dùng nhiều các từ chuyên môn hay các từ ngoại quốc, ví dụ như tránh dùng các từ Phimosis (hẹp bao quy đầu), HCC (ung thư gan), thalassemia (thiếu máu địa trung hải).v.v…. Câu từ phải rõ nghĩa, ngắn gọn và dễ hiểu, tránh dùng các từ quá “hàn lâm” hay các thuật ngữ y khoa gây khó hiểu. Ngoài ra, các ý cần phải được sắp xếp trật tự, logic để người đọc dễ tiếp thu, không nên đưa người đọc vào “mê hồn trận” với những vô số “cái gạch đầu dòng” mà nội dung thì đơn điệu. Nếu có hướng dẫn thực hiện điều gì đó, thì nên tìm các phương pháp mang tính khả thi, không quá khó để thực hiện, nên nhớ là càng khó thì càng dễ sai. Và điều quan trọng nữa là người viết phải hiểu rằng đây là một vấn đề “truyền thông” chứ không phải là một “bài giảng lý thuyết”, và phải bám sát mục tiêu của bài viết. Không nên đưa các câu hỏi không có lời giải đáp, điều này làm rối trí người đọc và không mang lại hiệu quả về phương diện truyền thông giáo dục sức khỏe.

Thứ năm là phải chú ý đến bố cục của bài viết:

• Mở đầu: dẫn dắt vào nội dung một cách tinh tế, ngắn gọn, làm toát lên được tính cần thiết của vấn đề, và quan trọng là nêu được mục tiêu của bài viết;
• Nêu thực trạng của vấn đề, những tồn tại cần khắc phục và các nguyên nhân;
• Những hướng dẫn cần khắc phục: chú ý dựa vào những tồn tại;
• Kết luận vấn đề. 

Tóm lại, trong thời đại ngày nay, cuộc sống quanh ta ngày càng đối diện với nhiều nguy cơ, kéo theo nhiều vấn đề liên quan đến sức khỏe con người. Vì thế công tác truyền thông giáo dục sức khỏe trở nên vô cùng quan trọng, công tác này phải nhận được sự quan tâm ủng hộ của các cấp các ngành, phải được tiến hành liên tục, và phải thường xuyên đổi mới về hình thức lẫn nội dung phù hợp với thị hiếu của người đọc, để các nội dung truyền thông thật sự lan tỏa mạnh mẽ trong quần chúng nhân dân