DS Trần Thị Kiều Diễm

Thai kỳ ở người kéo dài khoảng 40 tuần và được chia thành các phân kỳ 03 tháng đầu, 03 tháng giữa và 03 tháng cuối thai kỳ. Tác dụng của thuốc trên thai nhi thường được mô tả dựa vào các giai đoạn của thai kỳ. Thuốc có thể ảnh hưởng khác nhau tùy thuộc vào thời gian mẹ dùng thuốc trong thai kỳ.Phenobarbital có thể gây dị tật thai nhi nếu mẹ sử dụng thuốc trong 03 tháng đầu thai kỳ và lại có thể gây chảy máu ở trẻ sơ sinh nếu mẹ dùng trong 03 tháng cuối. Bên cạnh đó, trong từng giai đoạn của thai kỳ, nguy cơ cũng thay đổi ngay trong 03 tháng thai kỳ.Ví dụ như các thuốc đối kháng tolat (trimethoprim) sẽ không gây bất thường đóng ống động mạnh nếu dùng thuốc sau khi ống động mạch đã đóng trong tuần thứ ba và thứ tư sau khi thụ tinh.Thalidomid có thể gây dị tật với tầng suất 20% đến 30% nếu sử dụng thuốc trong khoảng thời gian từ 20 ngày đến 36 ngày sau khi thụ tinh.

Để đánh giá sự ảnh hưởng của thuốc trong thai kỳ là dựa trên giai đoạn phát triển của thai nhi. Cách phân loại này hữu ích trong việc đánh giá ảnh hưởng của dùng thuốc trong thai kỳ về nguy cơ, mức độ nghiêm trọng hoặc bản chất của các biến cố bất lợi.

* Giai đoạn tiền phôi bao gồm 17 ngày đầu tiên sau khi thụ tinh cho đến khi kết thúc quá trình làm tổ trong tử cung. Thuốc được sử dụng trong giai đoạn này gây đáp ứng theo kiểu "tất cả hoặc không" chết thai hoặc ngược lạo hồi phục hoàn toàn và phát triển bình thường. Các bất thường trong giai đoạn này ít xảy ra trừ khi thuốc có thời gian bán thải quá dài có thể kéo dài sự tiếp xúc với thai nhi trong giai đoạn sau.

* Giai đoạn phôi (từ ngày thứ 18 đến ngày thứ 50) là giai đoạn biệt hóa và hình thành các cơ quan chính, ngoại trừ hệ thần kinh trung ương,mắt, răng, tai và cơ quan sinh dục ngoài, với cấu trúc gần như hoàn chỉnh vào cuối tuần thứ 10 của thai kỳ. Đây là giai đoạn nhạy cảm nhất, đa số các bất thường lớn thường xảy ra trong giai đoạn này. Vì vậy, nên tránh hoặc hạn chế tối đa dùng thuốc nếu có thể trong thời kỳ này.

* Giai đoạn thai (từ tuần thứ 8 đến tuần thứ 38) là giai đoạn phát triển về kích thước, biệt hóa mô và các cơ quan. Các tác nhân gây dị tật ít ảnh hưởng hơn trong giai đoạn này, nhưng có thể tác động đến sự tăng trưởng và phát triển của một số cơ quan vẫn còn tiếp tục phát triển cho đến lúc sinh như não, mắt, cơ quan sinh dục ngoài…Ví dụ như Danazol, một thuốc có hoạt tính androgen yếu có thể gây nam hóa ở thai nhi nữ. Ngược lại, spironolacton và cyprotenon do đặc tính kháng androgen có thể gây nữ hóa ở thai nhi nam.Thuốc ức chế enzym chuyển dùng trong 03 tháng giữa và cuối thai kỳ có thể dẫn đến rối loạn chức năng thận và gây thiểu ối. Một nhóm thuốc quan trọng khác có thể gây ảnh hưởng đến thai kỳ khi sử dụng trong 03 tháng cuối là NSAID. Các thuốc này ức chế tổng hợp prostaglandin phụ thuộc liều, có thể gây đóng ống động mạch sớm, suy giảm chức năng thận của thai nhi, rối loạn chảy máu và gây trì hoản chuyển dạ. Do đó, nên tránh dùng NSAID trong 03 tháng cuối thai kỳ.

Bảng tác động của một số thuốc trong thai kỳ.

Lựa chọn thuốc trong thai kỳ:

+ Thuốc sử dụng trong 03 tháng đầu thai kỳ (đặc biệt trong giai đoạn phôi) có nhiều nguy cơ cao nhất do các cơ quan của thai nhi bắt đầu hình thành trong giai đoạn này. Lý tưởng nhất, các thuốc có nguy cơ gây quái thai và các thuốc không thực sự cần thiết nên được ngưng dùng trước khi thụ thai.

+ Khi tư vấn cho bệnh nhân, nên cung cấp thông tin liên quan đến lợi ích và nguy cơ của việc sử dụng thuốc, từ đó người mẹ có quyền đưa ra quyết định tốt nhất cho mình và thai nhi của mình.

+ Nên cân nhắc lợi ích của việc dùng thuốc cho người mẹ và nguy cơ trên thai nhi.

Nguồn: Cảnh giác dược.