Ds Đặng Thị Ngọc Hà

Glucocorticoid (GC) hay còn gọi là corticosteroid (vì có nhân steroid) tự nhiên là hormon do vỏ thượng thận bài tiết ra, có tác dụng duy trì nhiều chức năng sinh lý quan trọng của con người. Ngoài vai trò trên chuyển hóa các chất, hormon nhóm này còn có nhiều tác dụng khác như chống viêm, chống dị ứng, ức chế miễn dịch... Các GC được ví như con dao hai lưỡi vì những tác dụng phong phú của nó.

Tác dụng điều trị của GC chỉ đạt được khi nồng độ thuốc ở trong máu cao hơn nồng độ sinh lý. Tác dụng trên chuyển hóa các chất được coi là tác dụng quan trọng nhất nhưng đó lại là những tác dụng không mong muốn trong điều trị một số bệnh vì trong quá trình dùng thuốc lại xuất hiện các bệnh mới như bệnh tăng đường huyết do thuốc, bị teo cơ, chậm liền sẹo khi dùng GC kéo dài, ảnh hưởng đến sự tạo xương, làm xốp xương, làm tăng lắng đọng mỡ, rối loạn phân bố mỡ gây hiện tượng Cushing (mặt tròn như mặt trăng), giữ muối - nước gây béo giả tạo...

Và tình trạng lạm dụng glucocorticoid bôi ngoài đã đến mức báo động do sự thiếu hiểu biết của người dân cũng như sự lạm dụng thuốc từ phía các thầy thuốc kê đơn.

Cần thận trọng khi dùng thuốc có chứa Glucocorticoid.

Sau đây là một số lưu ý khi kê đơn thuốc có Glucocorticoid:

1. Chỉ dùng Corticoid để điều trị bệnh khi có chỉ định của thầy thuốc và khi các biện pháp điều trị bảo tồn khác đã thất bại.

2. Ðiều trị thuốc Corticoid với liều thấp nhất và trong thời gian ngắn nhất theo yêu cầu điều trị đủ có tác dụng. Dùng các thuốc thay thế khác ngay khi có thể. Ưu tiên sử dụng các cách dùng thuốc ít tác dụng phụ nhất mà vẫn đạt hiệu quả như bôi ngoài da, hoặc các bệnh nhân hen phế quản phụ thuộc Corticoid có thể dùng đường hít mũi.

3. Trước khi điều trị nên chụp X-quang phổi để loại trừ bệnh lao phổi vì Corticoid làm nặng thêm bệnh lao phổi. Nếu đang điều trị Corticoid mà thấy có triệu chứng của bệnh phổi thì phải chụp X-quang lại ngay.

4. Trước khi bắt đầu và trong suốt thời gian điều trị Corticoid, mỗi lần đi khám cần kiểm tra xem có bị đái tháo đường hoặc tăng huyết áp không?

5. Khám xem có mắc bệnh thiên đầu thống (Glô-côm) hoặc đục thủy tinh thể ở các thời điểm trước điều trị, sau điều trị 3 tháng và ít nhất là 1 lần mỗi năm sau đó.

6. Bản thân người bệnh và gia đình nên biết rằng Corticoid có thể gây rối loạn tâm thần, vì vậy cần thông báo ngay cho thầy thuốc biết nếu họ có những thay đổi về hành vi, nhận thức hoặc trí nhớ.

7. Người dùng Corticoid tránh nằm hoặc ngồi tại chỗ quá lâu vì nó làm yếu cơ nhiều hơn và làm loãng xương nặng thêm. Với những người bị gãy xương thì sau khi được điều trị nên sớm tập vận động trở lại.

8. Ðể đề phòng loãng xương, nên uống thêm khoảng 1g calci mỗi ngày và có thể uống thêm vitamin D. Bạn cũng nên kiểm tra định kỳ 6 tháng 1 lần xem có bị loãng xương không, mức độ thế nào bằng cách đo tỷ trọng xương tại bệnh viện.

9. Một số người bị suy sinh dục, cần thông báo cho thầy thuốc để được điều trị.

10. Tránh các hoạt động hoặc các động tác có nguy cơ bị ngã hay bị chấn thương vì dễ gây gãy xương, dễ bị chảy máu và vết thương sẽ lâu liền hơn bình thường rất nhiều...

11. Tránh hoặc tạm hoãn phẫu thuật nếu có thể. Trường hợp vết thương hoặc vết mổ của bạn lâu liền, uống thêm vitamin A 20.000 đơn vị mỗi ngày trong khoảng 1 tuần sẽ giúp vết thương liền nhanh hơn.

12. Ðề phòng bị loét dạ dày bằng cách uống thuốc cùng hoặc ngay sau các bữa ăn. Một số thuốc có khả năng dự phòng loét dạ dày do Corticoid là Sucralfate 1g, uống trước bữa ăn 1 giờ và trước khi đi ngủ, hoặc Ranitidin,... Các thuốc chứa oxyd nhôm như Maalox chỉ nên dùng với liều vừa phải.

13. Nếu bạn có dấu hiệu bị nhiễm trùng thì phải được điều trị tích cực ngay lập tức. Cần thông báo ngay cho thầy thuốc nếu thấy biểu hiện của nhiễm trùng nặng vì rất có thể bạn đã bị tấn công bởi loại vi khuẩn bất thường.

14. Theo dõi cân nặng hàng ngày. Nên áp dụng chế độ ăn kiêng để tránh béo phì hoặc tăng cân nhanh.

15. Với trẻ em, phải đo chiều cao thường xuyên để phát hiện sớm những trường hợp trẻ bị chậm lớn. Còn với người lớn thì giảm dần chiều cao có thể là dấu hiệu của lún xẹp cột sống.

16. Nếu đang điều trị mà thấy bị phù thì phải báo ngay cho thầy thuốc để được điều trị.

17. Người dùng Corticoid hay có rối loạn Kali máu, thường là hạ Kali máu, nên phải được xét nghiệm kiểm tra định kỳ.

18. Khi bắt đầu giảm liều, cần chú ý các dấu hiệu có thể là do suy thượng thận như mệt, buồn nôn, rối loạn tiêu hóa, tụt huyết áp, thậm chí là có cơn choáng, hôn mê... Khi đó nên đến bệnh viện sớm, hoặc dùng lại liều như cũ hay dùng loại Corticoid tiêm.

19. Không bao giờ được tự ngừng thuốc Corticoid đột ngột, nhất là những trường hợp đang dùng liều cao hoặc đã dùng thuốc trong thời gian dài vì có nguy cơ rất cao gây suy thượng thận cấp nặng, dễ dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.