Bs Dương Chí Lực - KHTH

“Ngủ” là một thuộc tính sinh học không những của con người mà còn của hệ động vật nói chung. Đó là một trạng thái “vô thức tự nhiên” chiếm khoảng 30% thời gian trong cuộc đời của con người. Tưởng chừng như lãng phí, nhưng trái lại, ngủ vô cùng quan trọng để duy trì khả năng tồn tại, bảo trì và phát triển của cơ thể. Cụ thể là giấc ngủ giúp cho cơ thể nghỉ ngơi mà trong đó tất cả các cơ quan đều có hiện tượng cắt giảm tối đa các hoạt động chức phận của mình đủ để duy trì sự sống, ngủ giúp cho hiện tượng thay thế làm mới các tế bào được diễn ra thuận lợi để đảm bảo duy trì chức năng của tất cả các cơ quan. Trong giới hạn của bài viết này, người viết chỉ đền cập đến hiện tượng ngủ của con người.

Có nhiều nghiên cứu liên quan đến giấc ngủ, đặc biệt là giấc mơ, nhưng hầu hết chỉ dừng lại ở những giả thuyết, những lý giải mang tính phỏng đoán, trên thực tế điều này vẫn còn là một bí ẩn, một dấu chấm hỏi đối với các nhà khoa học nói riêng, nhân loại nói chung.

Để làm thỏa mãn phần nào những bí ẩn đó, chúng ta phải hiểu một cách sơ bộ cấu trúc và chức năng của hệ thần kinh và các mối liên quan vốn dĩ hết sức phức tạp của nó.

Trước hết, hệ thần kinh trung ương của con người được cấu tạo bởi khoảng 1000 tỷ neuron thần kinh, đây là bộ phận rất quan trọng có chức năng tiếp nhận, xử lý thông tin, sau đó là chi phối, điều khiển, giám sát gần như toàn bộ chức năng sống của cơ thể, trừ một số chức năng thuộc hệ thần kinh tự động (thần kinh thực vật). nhiều neuron tập hợp phụ trách một nhiệm vụ nào đó, gọi nôm na là “vùng chức năng”

Các “vùng chức năng” luôn luôn có một mối liên hệ chặt chẽ với nhau để duy trì sự sống và hoạt động bình thường ở người. Nếu như hoạt động không bình thường thì chức năng tương ứng sẽ mất hoặc bị rối loạn, còn nếu sự liên lạc giữa các vùng bị gián đoạn thì các chức năng sẽ bị phân ly (phân liệt).

Chính vì hiện tượng này mà các neuron thần kinh rất cần đến sự nghỉ ngơi, đó là sự ngưng hoạt động tạm thời của các vùng chức năng. Nếu tất các vùng đó đều nghỉ ngơi cùng một lúc, thì đó chính là một giấc ngủ sâu và lý tưởng, tuy nhiên trên thực tế thì ít khi được như vậy, và có thể có một hay một vài vùng nào đó thức trong khi tất cả các vùng khác đều trong trạng thái ngủ, gây nên trạng thái “nửa tỉnh nửa mê” hay gọi là “giấc ngủ chập chờn”, hoặc trạng thái cho dù đang ngủ nhưng vẫn có thể thực hiện được một vài chức năng khác: đi lại (mộng du), ngủ nói thành tiếng, tay vung chân đá, tiểu dầm,.v.v… nguy hiểm hơn là có thể lái xe đi ra đường …. và tất nhiên là hành trình đó thường nhanh chóng kết thúc bằng một tai nạn!

Ngược lại, nếu có một vài vùng nào đó bỗng nhiên rơi vào trạng thái ngủ trong khi tất cả các vùng khác tỉnh, hiện tượng này có thể gặp ở những người làm việc liên tục, căng thẳng quá mức và kéo dài, hay những người có bệnh lý hệ thần kinh .v.v…: biểu hiện như đột ngột bần thần, cơ thể ể oải, có thể vắng ý thức thoáng qua, hoặc bỗng nhiên quên khuấy đi những điều hết sức quen thuộc (vd: tên của người quen .v.v…) nguy hiểm hơn là xảy ra khi đang lái xe.

Giấc ngủ thật quan trọng cho con người, đây là liều thuốc hiệu nghiệm để chữa sự mỏi mệt về thể chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên phải biết kiểm soát thời gian ngủ của mình cũng như người thân, vì nếu ngủ nhiều hay ít đều gây nên những hậu quả không mong muốn, suy giảm chất lượng cuộc sống.

Nếu ngủ quá nhiều, bên cạnh sự lãng phí về thời gian, cũng thường gây nên các bệnh lý như đau đầu, cơ thể ể oải, mệt mỏi, béo phì, tiểu đường, đau cột sống, bệnh lý tim mạch, chứng trầm cảm .v.v… các bệnh này vừa có thể là hậu quả, vừa có thể là nguyên nhân của tình trạng ngủ nhiều.

Còn nếu ngủ quá ít, hay còn gọi là các chứng rối loạn giấc ngủ, biểu hiện khá đa dạng: ho lúc ngủ; tiểu đêm; trằn trọc khó đi vào giấc ngủ hoặc tỉnh giấc lúc nửa đêm; giấc ngủ nặng nề kém chất lượng; ngủ nhưng rất mẫn cảm với tiếng động, ánh sáng; thói quen dậy sớm; tật ngủ ngày; bị bệnh ngoài da, bệnh hen, đau nhức .v.v…; lo âu muộn phiền. Có khoảng 30% nhân loại đang đối diện với tình trạng mất ngủ.

Thời đại càng văn minh thì con người lại càng dễ bị mất ngủ. Lý do có thể là chúng ta có một cấu trúc vỏ não phát triển rất tinh vi với biết bao chức năng, cấu trúc này đang phải hoạt động liên tục, nội dung thì phức tạp trong khi chính nó lại đóng vai trò quyết định cho giấc ngủ.

Mất ngủ có thể xảy ra một cách tạm thời do sự lo âu, suy nghĩ, lệch về nhịp sinh học .v.v… tình trạng này được khắc phục nếu như các nguyên nhân đó qua đi. Nếu như mất ngủ kéo dài xảy ra vài tuần hay vài tháng mà không được khắc phục thì sẽ gây ra nhiều hậu quả đối với thể chất lẫn tinh thần: tinh thần sẽ không minh mẫn, kém tập trung, bần thần thiếu linh hoạt, cáu gắt, cơ thể mệt mỏi, run tay chân, hiệu quả làm việc suy giảm, khả năng miễn dịch của cơ thể cũng suy giảm, .v.v…

Vậy ngủ thời gian trong ngày là bao nhiêu thì vừa đủ để duy trì sức khỏe, và không cản trở hiệu năng sinh hoạt, làm việc cho ngày hôm sau? Điều này tùy thuộc vào tuổi tác: Trẻ sơ sinh cần ngủ tới 17 giờ mỗi ngày, mà sanh non tháng thì cần ngủ nhiều hơn; trẻ 6 tháng cần ngủ 14 tiếng mỗi ngày; trẻ từ 3 đến 16 tuổi cần ngủ 10 tiếng mỗi ngày; người trưởng thành từ 18 đến 55 thì cần ngủ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày; trên 65 tuổi cần ngủ ít nhất 6 tiếng mỗi ngày.

Thời gian ngủ thì như vậy nhưng để thực hiện đúng theo khuyến cáo thì thật không dễ dàng gì, đặc biệt đối với những người cao tuổi. Thường thì chúng ta đến với thuốc gây ngủ, nhưng nên nhớ thuốc chỉ điều trị triệu chứng tạm thời, mà quan trọng phải tìm hiểu nguyên nhân. Có rất nhiều yếu tố liên quan đến giấc ngủ, dựa vào đó, kết hợp với tham khảo các tài liệu khác nhau, người viết xin đưa ra một số phương pháp khắc phục tình trạng trên để đi đến một giấc ngủ ngon:

- Ngủ đúng giờ: Điều này nói lên tính kỷ luật trong sinh hoạt, tạo thành một thói quen để nhịp sinh học trong người không bị rối loạn. Nếu bận quá nhiều công việc thì cũng không nên lên giường vào quá nửa đêm. Lúc rảnh rỗi không nên ngủ nướng vì khi nhịp sinh học lại phải điều chỉnh. Hãy thiết lập phản xạ có điều kiện là: khi trời tối thì buồn ngủ và khi trời sáng thì tỉnh giấc. và không nên làm trái quy luật này.

- Tập thể dục nhẹ khoảng 2 giờ trước khi đi ngủ, nên đi bộ ngoài trời hít thở không khí trong lành, có thể có nhứng hoạt động yên tĩnh như đọc sách, tập yoga, ngồi thiền sẽ tốt cho giấc ngủ. Ngược lại nếu tập luyện quá sức sẽ gây kích thích hệ cơ và sẽ khó đi vào giấc ngủ.

- Không nên ăn quá no, vì khi đó cơ thể phải làm việc để tiêu hóa lượng thức ăn nói trên, đặc biệt là thức ăn chua cay nhiều, thức ăn lỏng nhiều sẽ làm bạn buồn tiểu ảnh hưởng giấc ngủ. Nên ăn nhẹ, có thêm trái cây, uống một ly sữa ấm.

- Tránh những chất kích thích như cà-phê, thuốc lá: làm phấn khích hệ thần kinh gây mất ngủ. Rượu bia có thể dễ đi vào giấc ngủ nhưng sẽ gây đi tiểu nhiều, dễ gây ác mộng, mà đặc biệt bạn sẽ mệt mỏi vào hôm sau, sự mệt mỏi này còn hơn cả khi mất ngủ.

- Đi ngủ với tâm hồn thoải mái, hãy vất bỏ mọi thứ buồn bực ra ngoài cửa phòng, hãy viết vào giấy những điều ưu tư hay bạn quan tâm để tránh quên khi giải quyết vào sáng hôm sau. Đối với những người cao tuổi, nên ngâm chân vào nước ấm, mát-xa nhẹ nhàng sẽ làm giấc ngủ ngon hơn.

- Phòng ngủ phải rộng rãi, thông thoáng, yên tĩnh, nệm nằm không quá cứng hoặc quá mềm (gây đau lưng). Một điều cần nhớ là: phòng ngủ chính là “nơi để ngủ”, chính vì thế không nên xem tivi, nhất là các phim về tội ác, kinh dị hoặc ướt át, vì dễ gây vương vấn vào tâm trí; không ăn vặt; không thảo luận công việc .v.v… để tránh xáo trộn về giấc ngủ.

Nhiệt độ phòng ngủ nên duy trì ở17 - 20 độ C, nên có một tấm chăn mỏng phủ người cho dù đó là mùa hè, phải mở cửa sổ đến đón gió tự nhiên, nếu dùng quạt thò không để quạt trực diện vào người

- Quần áo ngủ phải rộng rãi, thông thoáng, tránh gò bó, giường ngủ phải ngăn nắp, không nên “đầu chạm tường, chân chạm chăn”.

- Khi thức giấc vào nửa đêm mà khó trở lại vào giấc ngủ, hãy dậy làm một việc gì đó nhẹ nhàng đến khi buốn ngủ trở lại, đừng nằm trên giường rồi trằn trọc đếm thời gian trôi qua.

- Có nhiều nghiên cứu chứng minh rằng lúc ân ái, cơ thể sẽ tiết ra một vài hóc-môn giúp con người ngủ ngon hơn.

- Nếu như mất ngủ kéo dài mà không thể khắc phục với các phương pháp trên, bạn có thể đến bác sỹ để tư vấn dùng thuốc. Bạn cũng nên nhớ rằng: thuốc ngủ chỉ là điều trị triệu chứng, giúp làm thư thái tinh thần, giải tỏa căng thẳng một cách tạm thời mà thôi. Còn căn nguyên mới mang tính quyết định

- Nếu không được nữa, sự mất ngủ ảnh hưởng quá nhiều đến chất lượng sống của bạn, thì lúc đó bạn đừng ngần ngại đi đến bệnh viện Tâm thần để được tư vấn điều trị. Nếu điều trị đúng cách cuộc sống bạn sẽ trở lại gần như bình thường, ngược lại sẽ gây nên những hậu quả hết sức bất lợi cho bản thân và cho gia đình.

Tóm lại, giấc ngủ hết sức quan trọng cho con người, giúp cơ thể khỏe mạnh, đầu óc tỉnh táo, giúp cho công việc được hiệu quả. Vậy chăm sóc giấc ngủ có ý nghĩa vô cùng to lớn nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và đem lại hạnh phúc cho bản thân và gia đình.