CN Lê Thị Tuấn - Khoa Huyết học TM

Theo Hiệp hội Viêm khớp (Arthritis Foundation), nếu bạn có dấu hiệu hoặc triệu chứng của viêm khớp trên 2 tuần, bạn nên đi khám bệnh. Những dấu hiệu cảnh báo viêm khớp bao gồm đau khớp, cứng khớp, sưng khớp và khó khăn trong di chuyển.

Xét nghiệm máu có thể giúp chẩn đoán viêm khớp, theo dõi điều trị và theo dõi diễn biến của bệnh.Các xét nghiệm máu là những công cụ chẩn đoán rất có giá trị. Tuy nhiên không chỉ dựa vào các xét nghiệm máu mà còn phải kết hợp với kết quả của chẩn đoán hình ảnh, tiền sử và lâm sàng của bệnh nhân để có một chẩn đoán chính xác.

Các xét nghiệm thường được chỉ định để chẩn đoán và theo dõi bệnh viêm khớp

Đói với bệnh thấp khớp, thường xét nghiệm máu  giúp xác định hoặc loại trừ chẩn đoán và chẩn đoán phân biệt với các bệnh viêm khớp khác. Các xét nghiệm thường sử dụng là yếu tố thấp RF (Rheumatoid factor), Anti-CCP(Anti-cyclic citrullined peptide), tốc độ lắng máu VSS (Erythrocyte sedimentation rate), CRP (C-reactive protein), ANA Test, Anti-DNA và anti Sm, bổ thể, Uric Acid, nhóm HLA (HLA Tissue Typing)

So sánh khớp bình thường và khớp bị viêm

PHÂN TÍCH XÉT NGHIỆM

Xét nghiệm dương tính với RF và CCP ở bệnh nhân này sẽ giúp xác định chẩn đoán viêm khớp dạng thấp. Mặc khác có đến 30% bệnh nhân viêm khớp dạng thấp có thể không có các kháng thể đặc biệt giai đoạn đầu của bệnh. Ngoài ra sự hiện diện của yếu tố RF đặc biệt ở nồng độ thấp không phải là ít đối với bệnh nhân không có viêm khớp dạng thấp và không bao giờ phát triển thành viêm khớp dạng thấp

Các kháng thể anti-CCP là yếu tố tiên lượng và chẩn đoán sớm bệnh viêm khớp dạng thấp, mặc dầu bệnh nhân không có biểu hiện trên lâm sàng  tuy nhiên nó có thể tiến triển thành bệnh.

Hai xét nghiệm khác cũng được đề cập tới là xét nghiệm VSS và CRP. Xét nghiệm có độ nhạy cao trong phản ứng viêm đặc biệt tăng trong viêm khớp dạng thấp. Tuy nhiên ở mức độ bình thường không loại trừ viêm khớp dạng thấp. Bệnh nhân bị viêm khớp dạng thấp có VSS và CRP ở mức độ bình thường khả năng phát triển các tổn thương ở khớp thường thấp hơn so với những bệnh nhân có chỉ số VSS và CRP cao, đặc biệt là CRP

Khán thể kháng nhân (ANA) là một xét nghệm rất quan trọng ở bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống. Ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp thì nồng độ ANA thấp, khi nồng độ ANA cao chúng tỏ có kháng thể kháng nhân (Kháng thể này chỉ có ở bệnh nhân luput ban đỏ), đặc biệt anti-CCP và RF dương tính.  Tóm lại xét nghiệm RF và CRP không được làm lại nếu dương tính. Mặc khác xét nghiệm VSS và CRP thì thường xuyên được làm lại để giúp đánh giá bệnh tình trạng bệnh của bệnh nhân tiến triển hay thuyên giảm

XÉT NGHIỆM THƯỜNG QUY

Xét nghiệm thường quy là một phần rất quan trọng trong việc chăm sóc y tế cho bệnh nhân viêm khớp. Nhiều loại thuốc sử dụng trong điều trị có thể làm ảnh hưởng đến chức năng gan, thận tuy nhiên những vấn đề này không phổ biến nhưng khi đã xảy ra thì rất nghiêm trọng. Vì vậy việc theo dõi các xét nghiệm máu định kỳ sẽ giúp bác sĩ sơm thấy được diễn biến bất lợi của bệnh khi nó chưa có biểu hiện trên lâm sàng

Các loại thuốc thường sử dụng trong điều trị viêm khớp. Đầu tiên là ibuprofen. Ibuprofen được coi là một loại thuốc chống viêm không steroid hoặc NSAID. Trong một số trường hợp các loại thuốc trên có thể ảnh hưởng đến chức năng gan vì vậy kiểm tra xét nghiệm máu thường quy phản ánh được vấn đề này, bác sĩ lâm sàng có thể ngừng sử dụng kịp thời không để lại hậu quả lâu dai. Ngoài ra kết quả công thức máu phản ánh tình trạng thiếu máu có thể cảnh báo cho bác sĩ của bạn về khả năng loét dạ dày do sử dụng thuốc.

Methotrexate thuốc phổ biến trong điều trị viêm khớp dạng thấp. Biến chứng gây tổn thương gan và giảm bạch cầu hạt. Nếu số lượng bạch cầu hạt xuống thấp có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trung.

Ngoài  ra một số xét nghiệm khác thường xuyên được yêu cầu như VSS, protein C, DNA sợ kép…. cũng được chỉ định để theo dõi diễn biến ở  bệnh nhân viêm khớp dạng thấp và bệnh lupus

NHỮNG XÉT NGHIỆM THƯỜNG ĐƯỢC CHỈ ĐỊNH Ở BỆNH NHÂN VIÊM KHỚP, VIÊM KHỚP DẠNG THẤP

Yếu tố RF

Là yếu tố dạng thấp, là một globulin miễn dịch mà có thể liên kết với các kháng thể khác. Kháng thể là những protein bình thường tìm thấy trong máu có chức năng trong hệ thống miễn dịch. Yếu tố dạng thấp mặc dù không thường ít được thấy trong cộng đồng (chỉ được tìm thấy trong khoảng 1-2% người khỏe mạnh). Tỉ lệ các yếu tố dạng thấp tăng theo độ tuổi và khoảng 20% ​​người trên 65 tuổi có một yếu tố dạng thấp cao.

Một xét nghiệm máu được dùng để phát hiện sự có mặt của yếu tố dạng thấp. Các xét nghiệm máu thường được chỉ định để chẩn đoán viêm khớp dạng thấp. Yếu tố dạng thấp là hiện diện trong 80% người trưởng thành bị viêm khớp dạng thấp nhưng có một tỷ lệ thấp hơn nhiều trong viêm khớp dạng thấp chưa thành niên. Tỉ lệ các yếu tố dạng thấp tăng lên cùng với thời gian của bệnh trong viêm khớp dạng thấp: 3 tháng, tỷ lệ này là 33%, trong khi một năm đó là 75%. Có đến 20% bệnh nhân viêm khớp dạng thấp vẫn còn âm tính với yế tố dạng thấp hay còn goi là "viêm khớp dạng thấp huyết thanh âm tính" trong suốt quá trình của bệnh.

Anti-CCP

Anti-CCP, viết tắt anti-cyclic citrullinated, là một xét nghiệm máu giúp các bác sĩ xác định chẩn đoán viêm khớp dạng thấp.

Anti-CCP là một xét nghiệm rất hữu ích, được sử dụng để chẩn đoán viêm khớp dạng thấp ở giai đoạn sớm. Ngoài việc chẩn đoán còn có giá trị về mật tiên lượng bệnh. Nồng độ của anti-CCP cao hay thấp cũng tiên lượng được mức độ tổn thương của khớp nhiều hay ít (nồng độ thấp của kháng thể này ít quan trọng). Trước đây Bác sĩ dựa vào kháng thể khác, các yếu tố dạng thấp (RF) để giúp xác định chẩn đoán

Trong khi các yếu tố dạng thấp phổ biến hơn ở những bệnh nhân viêm khớp dạng thấp tuy nhiên nhiều bệnh nhân xét nghiệm dương tính đối với yếu tố dạng thấp nhưng họ lại không có bệnh. Hơn nữa sự hiện diện của các yếu tố dạng thấp có ý nghĩa tiên lượng ít hơn so với anti –CCP. Vấn đề cần quan tâm là yếu tố dạng thấp âm tính, bạn ít có khả năng anti-CCP dương tính vì vậy cả 2 xét nghiệm máu được khuyến cáo trong việc đánh giá ban đầu của bệnh nhân nghi ngờ viêm khớp dạng thấp.

Anti-CCP dần dần thay thế maker RF trong chẩn đoán viêm khớp dạng thấp bởi vì:

• Có độ nhạy cao hơn IgM-RF trong giai đoạn đầu của bệnh
• Có thể dự đoán sự tiến triển đến viêm khớp dạng thấp khi chưa phân loại được viêm khớp
• Là một maker chỉ thị sự ăn mòn trong viêm khớp dạng thấp
• Có thể phát hiện ở những người khỏe mạnh nhiều năm trước khi khởi phát viêm khớp dạng thấp trên lâm sàng

Tốc độ máu lắng máu

Là xét nghiệm chẩn đoán viêm. Xét nghiệm này đo thời gian tế bào hồng cầu rơi xuống đáy ống nghiệm. Tỷ lệ lắng đọng tăng phản ánh một tình trạng viêm không đặc hiệu trong cơ thể.

CRP (C reactive protein)

CRP (C reactive protein) đây là protein sản xuất tại gan và được sản xuất trong trường hợp viêm cấp hoặc nhiễm trùng. Nó có vai trò quan trong trong việc tương tác với hệ thống bổ thể, một cơ chế bảo vệ của hệ thống miễn dịch. Nó chỉ phản ánh tình trạng viêm chung không đặc hiệu cho một bệnh lý nào.Trong trường hợp bệnh đã được khẳng định như: thấp khớp, viêm khớp dạng thấp, lupus…thì việc theo dõi nồng độ CRP để đánh giá hiệu quả điều trị rất hữ ích.

CRP dương tính ở những bệnh:

Viêm khớp dạng thấp, bệnh thấp khớp, ung thư, lao, viêm phổi, nhồi máu cơ tim, Lupus

CRP dương tính cũng có thể phát hiện ở cuối thai kỳ hoặc sử dụng biện pháp tránh thai bằng đường uống

Xét nghiệm kháng thể kháng nhân  (Test Anti Nuclear antibody)

Kháng thể kháng nhân là một nhóm kháng thể có thể tấn công cấu trúc bện trong của tế bào. Xét nghiệm ANA có thể thực hiện trên mẫu máu của bệnh nhân để phát hiện các bệnh tự miễn dịch nhất định. Xét nghiệm này thường được thực hiện bởi 2 kỹ FANA (fluorescent anti nuclear antibody) và xét nghiệm tế bào hargrave

Anti DNA và anti-SM

Bệnh nhân lupus có kháng thể với chất liệu di truyền DNA. Nó là một công cụ chẩn đoán hữ ích ở những bệnh nhân không có bệnh lupus.

Bổ thể

Hệ thống bổ thể là một tập hợp các protein trong máu là một phần của hệ thống bảo vệ cơ thể. Những protein này bình thường không hạt động cho đến khi có một kháng thể liên lết với kháng nguyên và hoạt hóa hệ thống bổ thể.

Những phản ứng hạt hóa bổ thể tạo thành phức hợp miễn dịch có ở những bệnh nhân lupus. Ở bệnh nhân lupus hệ thống bổ thể bị suy giảm vì vậy Các xét nghiệm bổ thể rất hữu ích trong việc theo dõi các triệu chứng của bệnh lupus.

Acid Uric

Là sản phẩm phân hủy của purines trong trong chu trình chuyển hóa acid uric. Quá nhiều axit uric có thể gây ra tinh thể hình thành ở các khớp và gây ra bệnh gút. Ngoài ra, phân tích dịch khớp có thể cung cấp cho bác sĩ với nhiều chi tiết quan trong trong quá trình điều trị và theo dõi bệnh.

Nhóm HLA

Là protein trên bề mặt tế bào bạch cầu, là maker di truyền cho một số bệnh thấp khớp. Bệnh nhân có thể xét nghiệm để xem họ có  maker di truyền hay không. Ví dụ HLA-B27 có liên quan với viêm cột sống dính khớp, HLA-DR4 liên quan với viêm khớp dạng thấp.

Xét nghiệm máu có thể giúp chẩn đoán viêm khớp, theo dõi điều trị và theo dõi diễn biến của bệnh. Nếu bạn có dấu hiệu hoặc triệu chứng của viêm khớp như: Đau khớp, cứng khớp, sưng khớp, khó di chuyển…nên đến trung tâm y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Nguòn tài liệu: Dịch từ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Mantovani A, Garlanda C, Doni A, Bottazzi B (2008). Pentraxins in innate immunity: from C-reactive protein to the long pentraxin PTX3. Journal of Clinical Immunology 28 (1), pp 1–13
2. Jansen AL et al. J Rheumatol 2002;29:2074-6.
3. Kroot EJ et al. Arthritis Rheum 2000;43:1831-5
4. Rantapää-Dahlqvist S et al. Arthritis Rheum 2003 (in press).
5. Ruey J. Sung and Michael R. Lauer (2000). . Springer. p. 153
6. Schellekens GA et al. J Clin Invest 1998;101:273-81
7. Salvador G et al. Rheumatology (Oxford) 2003;42:972-5.
8.  Thompson D, Pepys MB (1999). The physiological structure of human C-reactive protein and its complex with phosphocholine. Structure 7 (2), pp. 77-169