Khoa Hóa Sinh

SINH LÝ

Canxi là một trong 5 nguyên tố vi lượng quan trọng cần thiết cho cơ thể, chỉ đứng sau Carbon, Oxy, Hydrogen, Azote, là một trong những chất mà cơ thể cần với lượng tương đối lớn. Vì vậy người ta còn nói canxi là cội nguồn của sự sống. Trong cơ thể 99% lượng Canxi là ở xương và răng, 15% còn lại nằm trong tổ hợp mô mềm và dịch thể. Ở trạng thái bình thường, tỉ lệ Canxi luôn được cân bằng là một yếu tố quan trọng đối với sức khoẻ cơ thể.

Canxi trong cơ thể có những chức năng sinh lý sau: hình thành xương, răng của cơ thể; có chức năng truyền đạt thông tin hoá học giữa các tế bào, ảnh hưởng đến quá trình truyền đạt thông tin của tế bào thần kinh, ngưng tụ máu, khống chế các phản ứng cơ bản giữa Myosin, Actin, ATP; ảnh hưởng đến độ thông thấu Ion của màng tế bào.

Khẩu phần canxi trong thức ăn vào khoảng 1g/ngày và được cung cấp chủ yếu bởi sữa, các chế phẩm của sữa và lòng trắng trứng.

Hấp thụ canxi qua đường tiêu hóa được thực hiện chủ yếu ở tá tràng và phụ thuộc vào:

- Lượng canxi ăn vào.

- Nồng độ (1-25)-OH vitamin D.

- Lượng hormon cận giáp (PTH).

- Hấp thu canxi tăng lên khi cơ thể tăng trưởng của cơ thể, khi có thai và khi cho con bú.

Thải trừ canxi được thực hiện:

- Chủ yếu qua đường tiêu hóa (bài xuất qua phân khoảng 800mg/ngày)

- Qua nước tiểu (100-300 mg/ngày)

Trong máu, canxi được thể hiện dưới 2 dạng chính:

- Dạng bất hoạt, gắn với các protein (chủ yếu là albumin): chiếm 50% lượng canxi lưu hành trong máu.

- Dạng có hoạt tính, không gắn với các protein và lưu hành dưới dạng ion hóa: chiếm gần một nửa lượng canxi huyết.

Tất cả các biến đổi nồng độ protein huyết thanh sẽ có ảnh hưởng đến nồng độ canxi máu, song chỉ các biến đổi nồng độ canxi ion hóa mới gây các biểu hiện lâm sàng thực sự. canxi đóng vai trò quan trọng đối với tình trạng co cơ, chức năng tim, dẫn truyền các xung thần kinh và quá trình cầm máu của cơ thể.

Trong máu, nồng độ canxi phụ thuộc vào nhiều yếu tố sau:

- Khẩu phần canxi ăn vào.

- Chất lượng canxi được hấp thụ qua đường tiêu hóa.

- Nồng độ protein máu giảm protein máu sẽ gây giảm nồng độ canxi máu song không làm giảm canxi ion hóa.

- Nồng độ 1-25-OH Vitamin D: chất này có tác dụng gây tăng canxi máu do làm tăng:

• Hấp thu ở ruột.
• Hấp thu ở xương.
• Hấp thu ở thận.

- Nồng độ hormon cận giáp (parathyroid hormon): chất này cũng có tác dụng làm tăng nồng độ canxi máu do làm tăng:

• Hấp thu canxi ở ruột.
• Hấp thu canxi ở xương do tác dụng trực tiếp trên các hủy cốt bào.
• Hấp thu canxi ở thận.

- Nồng độ calcitonin: calcitonin là một hormon do tuyến giáp tiết ra, chất này có tác dụng giảm canxi máu bằng cách làm giảm:

• Hấp thu ở xương.
• Hấp thu canxi ở ống thận.

- PH máu

• Nhiễm acid máu làm tăng nồng độ canxi ion hóa.
• Nhiễm kiềm máu làm giảm nồng độ canxi ion hóa với nguy cơ gây chứng co cứng cơ.

- Nồng độ phospho: Có mối tương quan nghịch giữa nồng độ canxi máu và nồng độ phospho máu: giảm phospho máu sẽ làm tăng canxi máu, trái lại tăng phospho máu sẽ làm giảm canxi máu.

- Thải trừ canxi ở thận (99% lượng canxi được lọc qua cầu thận sẽ được tái hấp thu ở các ống thận). Thải trừ canxi của thận có liên quan với:

• Lượng canxi ăn vào.
• Chức năng của các ống thận.
• Thuốc sử dụng (thuốc lợi tiểu và truyền muối làm tăng canxi niệu)
• Nồng độ vitamin D, hormon cận giáp và calcitonin (vitamin D và hormon cận giáp làm tăng hấp thu canxi ở ống thận, trái lại calcitonin làm giảm quá trình hấp thu này).

MỤC ĐÍCH VÀ CHỈ ĐỊNH XÉT NGHIỆM

1. Để xác định nồng độ canxi toàn phần trong huyết thanh. Xét nghiệm này giúp cung cấp các thông tin liên quan với chức năng tuyến cận giáp và chuyển hóa canxi trong cơ thể.
2. Xét nghiệm cũng được chỉ định để đánh giá các bệnh lý ác tính, do các tế bào ung thư giải phóng canxi và thường gây tăng nồng độ canxi máu nặng.

CÁCH LẤY BỆNH PHẨM

Máu: xét nghiệm được thực hiện trên huyết thanh. Thường không cần yêu cầu bệnh nhân phải nhịn ăn trước khi lấy máu làm xét nghiệm, mặc dù một số phòng xét nghiệm vẫn yêu cầu bệnh nhân phải nhịn ăn trước khi lấy máu. Nếu có thể được thì tránh đặt garo khi lấy máu xét nghiệm.

Nước tiểu: thu bệnh phẩm 24h. Nước tiểu được thu trong bình chứa có chất bảo quản HCl hoặc được bảo quản trong tủ mát.

GIÁ TRỊ BÌNH THƯỜNG

Huyết thanh

• 8,5-10,5 mg /dL hay 2,1-2,6 mmol/L.

Nước tiểu

• Nam:  100-300 mg /24h hay 2,5-7,5 mmol/24h.
• Nữ:  80-200 magiê /24h hay 2,0-5,0 mmol/24h.
• Trẻ nhỏ:  < 0,13 mmol/kg/24h.

LỢI ÍCH CỦA XÉT NGHIỆM ĐỊNH LƯỢNG CANXI MÁU

Xét nghiệm định lượng canxi máu xác định nồng độ canxi toàn phần trong huyết thanh. Xét nghiệm này sẽ cung cấp các thông tin hữu ích liên quan  với chức năng tuyến cận giáp và chuyển hóa canxi phospho của cơ thể. Vì vậy, đây là:

Xét nghiệm không thể thiếu trong điều chỉnh:

• Chứng co cứng cơ (tetany), dị cảm, chuột rút.
• Hôn mê không rõ nguồn gốc.
• Nôn không giải thích được.

Xét nghiệm hữu ích để theo dõi:

• Suy thận.
• Tình trạng giảm hấp thu.
• Viêm tụy cấp.
• Các khối u di căn xương.
• Bệnh nhân được điều trị bằng digitalis, calcitonin hay thuốc lợi tiểu.

Các tình trạng tăng canxi máu bất kể do nguyên nhân nào cũng có thể hoàn toàn không có triệu chứng, hay được biểu hiện với các bệnh cảnh lâm sàng mơ hồ và rất dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Chỉ có xét nghiệm định lượng nồng độ canxi máu mới giúp phát hiện tình trạng này.

Các  tình  trạng hạ canxi máu (do nhiều nguyên nhân gây nên) thường chỉ có biểu hiện lâm sàng khi nồng độ canxi máu < 1,75 mmol/L.

Định lượng canxi ion hóa đôi khi được chỉ định khi bệnh nhân có biểu hiện co cứng cơ (tetani) và không có lợi ích lâm sàng đặc biệt.

Nguồn: “Các xét nghiệm thường quy áp dụng trong thực hành lâm sàng”, NXB y học