Ds Đặng Thị Ngọc Hà

Vitamin và khoáng chất là những chất rất cần thiết cho sự sống và các hoạt động của cơ thể, dù chúng không tạo ra năng lượng và nhu cầu hàng ngày là rất nhỏ. Cơ thể chúng ta không tự tổng hợp được vitamin mà phải thu nhận từ nguồn thực phẩm bên ngoài và tình trạng thiếu bất cứ một vitamin nào cũng dẫn đến bệnh lý, đôi khi rất nghiêm trọng như mù mắt do thiếu vitamin A, gây suy tim do thiếu vitamin B1...

Ở những người bình thường  khỏe mạnh có một chế độ ăn cân đối và đầy đủ bốn nhóm thực phẩm: bột - béo - đạm - rau, với tỷ lệ cân bằng thì rất ít khi bổ sung thêm vitamin dưới dạng thuốc. Tuy vậy, cũng có những đối tượng cần sự hỗ trợ vitamin từ dược phẩm như: trẻ em đang lớn, phụ nữ có thai và cho con bú, người  bệnh sau mổ... do nhu cầu về vitamin của cơ thể tăng lên mà lượng cung cấp từ thực phẩm lại không đủ đáp ứng nhu cầu thì phải được tăng cường bằng thuốc; những người ăn chay không dùng các loại thực phẩm có nguồn gốc động vật nên thường thiếu cyanocobalamin, còn những người thực hiện một chế độ ăn kiêng không đúng đều thiếu hầu hết các vitamin và khoáng chất do chế độ ăn nghèo nàn, cũng có những trường hợp do khiếm khuyết di truyền hay do tương tác thuốc mà vitamin không được hấp thu... Những trường hợp này mới thực sự cần phải bổ sung vitmin ở dạng thuốc.

Hiện nay, có rất nhiều loại thuốc vitamin, ở dạng đơn chất một vitamin hay phối hợp các vitamin với nhau hoặc với khoáng chất. Đa số các loại thuốc này bán tự do trên thị trường mà không cần đơn của bác sĩ, điều này không có nghĩa là dùng thuốc vitamin luôn luôn an toàn.

Cũng như tất cả các thuốc khác khi dùng vitamin phải tuân thủ về liều lượng, cách dùng... đừng nghĩ rằng vitamin là thuốc bổ thì không có hại. Các vitamin tan trong dầu rất chậm đào thải ra khỏi cơ thể và tích lũy trong các mô, nếu dùng liều cao hơn nhu cầu trong một thời gian dài có thể đưa đến tình trạng ngộ độc mãn tính. Trong 3 tháng đầu của thai kỳ nếu người mẹ dùng dùng khoảng 25.000 UI Vitamn A mỗi ngày có thể gây dị tật cho thai nhi, còn đối với trẻ em được nuôi dưỡng đầy đủ, nếu dùng 2.000UI/ngày trong nhiều tháng cũng gây độc, tình trạng này kéo dài sẽ làm các em ngưng phát triển đầu xương gây  nên chậm lớn ở trẻ em. Ở mọi lứa tuổi khi có tiếp xúc đầy đủ với ánh nắng mà vẫn uống vitamin D với liều 1.000UI / ngày có thể dẫn đến tình trạng ngộ độc, ngay cả vitamin C thuốc loại tan trong nước nhưng khi dùng liều cao (1.000 mg / ngày) trong nhiều ngày có thể dẫn đến kết tỏa urat hoặc sỏi oxalat trong đường tiết niệu.

Các vitamin cũng tương tác với một số thuốc khác nên phải thận trọng khi sử dụng. Vitamin C liều cao làm phá hũy vitamin B12, vitamin PP khi dùng đồng thời với thuốc hạ huyết áp loại chẹn alpha adrenergic có thể làm cho huyết áp bị hạ quá mức. Thầy thuốc không bao giờ cho bệnh nhân suy tim đang điều trị với digoxin dùng vitamin D do thuốc này làm tăng độc tính của glycosid trợ tim.

Trước tình hình sử dụng thuốc viamin và khoáng chất như hiện nay, để đảm bảo việc sử dụng thuốc hiệu quả, an toàn và kinh tế, Bộ y tế cho tiến hành kiểm tra tại hơn 600 bệnh viện trên toàn quốc. Kết quả cho biết tỷ lệ tiền mua thuốc vitamin và khoáng chất có xu hướng giảm trong khi tiền mua thuốc kháng sinh vẫn tăng. Tiền mua thuốc vitamin và khoáng chất giảm phải chăng là biểu hiện của việc sử dụng  vitamin trong bệnh viện hợp lý hơn, giảm tình trạng lạm dụng vitamin so với trước.

Qua báo cáo của 661 bệnh viện về tình hình sử dụng thuốc trong những năm qua đều nhận thấy tỷ lệ tiền mua thuốc vitamin và khoáng chất đứng ở mức dao động 3% trong tổng số tiền thuốc mỗi năm. Tỷ lệ này cho thấy có sự giảm mạnh tiền dùng vitamin ở những năm trước thường chiếm từ 5 - 7% so với tổng tiền thuốc. Tuy nhiên vẫn còn ở mức báo động.

Cuộc sống ngày càng phát triển, bữa ăn hằng ngày của người dân cũng đa dạng, phong phú hơn. Thế nhưng nhiều người vẫn có thoái quen thường xuyên sử dụng thuốc bổ, vitamin và khoáng chất để tăng cường sức khỏe cho mình và con cái. Điều này thực sự là không cần thiết bởi vì thực phẩm hằng ngày đã cung cấp đủ một nguồn vitamin tự nhiên dễ hấp thu, chuyển hóa hơn các loại vitamin tổng hợp (thuốc vitamin). Vì thế, khi cần thiết sử dụng vitamin và khoáng chất đặc biệt là dùng với liều cao vitamin cần phải hỏi ý kiến của dược sĩ và bác sĩ.