Bs Lê Vũ Bảo Quyên - 

Vi rút Corona (CoV) là một họ vi rút ARN lớn, có thể gây bệnh cho cả động vật và con người. Ở người, coronavirus có thể gây ra một loạt bệnh, từ cảm lạnh thông thường đến các tình trạng bệnh nặng như Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS-CoV) năm 2002 và Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS-CoV) năm 2012. Từ tháng 12 năm 2019, một chủng vi rút corona mới (SARS-CoV-2) đã được xác định là căn nguyên gây dịch Viêm đường hô hấp cấp tính (COVID-19) tại thành phố Vũ Hán (tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc), sau đó lan rộng ra toàn thế giới gây đại dịch toàn cầu. Từ đó đến nay, vi rút cũng đột biến tạo ra nhiều biến thể khác nhau. 

1. Cơ chế tổn thương phổi do vi rút corona

Tồn tại trong các giọt aerosol từ người mang mầm bệnh phát tán ra, vi rút xâm nhập vào cơ thể người khỏe mạnh qua đường hô hấp. Tồn tại trên niêm mạc đường hô hấp trên và nhân lên bằng cách gắn protein S của mình với thụ thể đặc hiệu trên bề mặt tế bào - thụ thể enzyme chuyển angiotensin II (ACE2 - angiotensin converting enzyme 2), có nhiều trên bề mặt niêm mạc đường hô hấp trên. Từ đây vi rút nhân lên trong tế bào niêm mạc đường thở và phát triển xuống đường hô hấp dưới. Tại các phế nang, cũng bằng cách xâm nhập qua ACE-2 vào các tế bào biểu mô phế nang typ 2 và tiếp tục nhân lên. Phức hợp “virut - tế bào phế nang” sẽ giải phóng ra rất nhiều cytokines và các chất tiền viêm như IL-1, IL-6, IL-8, IL12, chất hoại tử khối u (TNF-α), IFN-λ và IFN-β, CXCL-10, hóa ứng động bạch cầu mono protein-1 (MCP-1), macrophage inflammatory protein-1α (MIP1α)… một cách ồ ạt, tạo thành “bão cytokine” (cytokine storm). Các cytokines này hoạt hóa bạch cầu đa nhân, CD4 helper, T cells và CD8 cytotoxic T cells, nhằm diệt virut. Quá trình nhân lên của viut trong tế bào sẽ phá hủy tế bào và tiếp tục giải phóng nhiều virut mới và các cytokies. Mặc dù quá trình viêm có tác dụng chống lại virut song cũng phá hủy cả 2 loại tế bào phế nang typ 1 và 2, dẫn đến quá trình viêm phế nang lan tỏa, là tiền đề của hội chứng trụy hô hấp cấp tính (ARDS-acute respiratory distress syndrome). Như vậy hệ thống niêm mạc đường hô hấp từ hầu họng đến tận phế nang là đích tấn công của virut đã bị virut xâm nhập và phá hủy. Biểu hiện lâm sàng sẽ theo từng giai đoạn tấn công của virut cũng như đáp ứng của cơ thể, diễn ra từ tuần đầu tiên cho tới tuần 2-3 của quá trình bệnh lý.

Hình: Cơ chế tổn thương phổi do vi rút corona

2. Ảnh hưởng của khói thuốc lá lên phế nang

Phế nang bao gồm 1 lớp biểu mô và tổ chức liên kết ngoại bào (extracellular matrix) được bao quanh bới các mao mạch. Các tế bào chủ yếu là tế bào phế nang (pneumocyte) typ 1, typ 2 và đại thực bào phế nang (aveolair marcrophage). Vùng trao đổi khí (hàng rào phế nang - mao mạch) bao gồm tế bào nang typ 1 và tế bào nội mạc, màng cơ bản giữa các tế bào này. Tổ chức kẽ giữa các phế nang bao gồm các tế bào sợi và tổ chức ngoại bào.

Khói thuốc lá, ngoài việc phá hủy biểu mô nhung mao của niêm mạc đường thở, làm giảm chức năng của chất nhầy nhung mao nên làm yếu đi cơ chế tự bảo vệ của phổi với các tác nhân gây bệnh, thì còn làm tổn hại nặng nề đến chức năng của các thành phần tế bào của phế nang. Đại thực bào phế nang, chiếm tới 90% các loại tế bào và là “đội quân chủ lực” chống lại sự xâm nhập của vi rút, vi khuẩn và các tác nhân gây bệnh khác bị vi rút tấn công đầu tiên. Khói thuốc lá làm gia tăng biểu lộ của ACE-2 trong các tế bào phế nang typ 2 khiến vi rút dễ xâm nhập và làm rối loạn chức năng thực bào của đại thực bào phế nang, làm mất khả năng chống trả lại các tác nhân gây bệnh của phổi. Hậu quả là tổn thương viêm phế nang, phá hủy cấu trúc phế nang lan tỏa, tạo màng trong (hyaline), lòng phế nang bị lấp đầy dịch rỉ viêm giàu fibrin, mất cấu trúc liên kết quanh phế nang và xuất hiện các cục máu đông trong lòng mạch … dẫn đến tình trạng “block phế nang - mao mạch”, mất khả năng trao đổi khí, giảm oxy máu trầm trọng, dẫn tới ARDS, khiến bệnh nhân rất dễ tử vong.

3. Liên quan giữa hút thuốc lá và SARS COV2

Cho đến nay, Tổ chức Y tế Thế giới và nhiều nghiên cứu khẳng định khói thuốc lá là yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm SARS-CoV-2 và khiến bệnh cảnh lâm sàng nặng nề hơn. Katherine E. Lowe cùng các cộng sự, đã tiến hành nghiên cứu so sánh mức độ nặng của nhiễm SARS-CoV-2 trên các nhóm bệnh nhân chưa bao giờ hút thuốc lá, và nhóm hút thuốc lá ở các mức độ khác nhau. Kết quả cho thấy ở nhóm bệnh nhân hút thuốc lá trên 30 gói/năm tỉ lệ nhập viện cao hơn 2,25 lần so với nhóm không hút thuốc lá. Những người nghiện thuốc lá nặng có nguy cơ tử vong cao hơn 1,89 lần sau khi nhiễm SARS-CoV-2 so với những người không bao giờ hút thuốc.

Vì vậy, khói thuốc lá cùng các chất độc hại có trong nó đã làm tổn hại nghiêm trọng tới chức năng bảo vệ của niêm mạc đường thở, dẫn tới con người dễ nhiễm và mắc các bệnh đường hô hấp gây ra do vi rút. Tổn thương đường hô hấp do các loại vi rút sẽ mở đường cho nhiễm các loại vi khuẩn tiếp theo, gây bệnh cảnh viêm phổi càng nặng nề hơn, và SARS-CoV-2 không là một ngoại lệ.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. WHO. Coronavirus (COVID-19) Dashboard.
2. WHO. Smoking and Covid 19. Brief Scientist. 30.Jun.2020
3. Katherine E. Lowe, MSc Joe Zein, MD, PhD; Umur Hatipoğlu, MD; et al Association of Smoking and Cumulative Pack-Year Exposure With COVID-19 Outcomes in the Cleveland Clinic COVID-19 Registry JAMA Intern Med. 2021;181(5):709-71