Bs Bùi Duy Bình - 

Thuốc lá điện tử (VAPE) lần đầu tiên xuất hiện trên các mặt báo do doanh số bán hàng và mức độ phổ biến tăng vọt. Sau đó, các báo cáo về các bệnh nghiêm trọng và tử vong liên quan đến thuốc lá điện tử và các chất khác bắt đầu tăng lên vào mùa hè năm 2019. Đến giữa tháng 2 năm 2020, tại Mỹ, hơn 2.800 trường hợp chấn thương phổi phải nhập viện trên tất cả 50 tiểu bang và 68 trường hợp tử vong. EVALI, như căn bệnh này hiện được gọi, vẫn tiếp tục tạo ra các câu hỏi, mặc dù các lượt khám cấp cứu liên quan đến vaping đã giảm dần.

Mặc dù tổn thương nặng và thậm chí tử vong khi sử dụng VAPES dường như xảy ra đột ngột, tại sao thuốc lá điện tử lại được sử dụng trong nhiều năm? Tại sao EVALI khó chẩn đoán? Những loại chấn thương phổi nào xảy ra và những gì có thể gây ra chúng? Tại sao chỉ một số người bị ảnh hưởng, trong khi những người khác tiếp tục sử dụng các sản phẩm vape mà không bị bệnh rõ ràng? Và cho đến nay chúng ta biết gì về những hậu quả lâu dài có thể có của việc vaping?

Mức độ phổ biến của VAPING tăng vọt

Đặc biệt là trong giới trẻ, việc sử dụng thuốc lá điện tử tăng nhanh trong những năm gần đây. Ví dụ, tại Mỹ, trong số học sinh trung học phổ thông, tỷ lệ sử dụng thuốc đã tăng từ gần 0 vào năm 2011 lên gần 29% vào năm 2019, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC). Theo một năm 2018, ước tính có khoảng 9% người lớn từ 18 tuổi trở lên sử dụng các sản phẩm vaping .

EVALI là gì?

EVALI (e-cigarette or vaping product use associated lung injury-tổn thương phổi liên quan đến sử dụng thuốc lá điện tử) là một phản ứng viêm trong phổi do các chất hít phải. Với một loạt các sản phẩm - nhiều sản phẩm bất hợp pháp hoặc giả mạo - và nhiều thành phần khác nhau, không có gì ngạc nhiên khi EVALI cũng khác nhau. Nó có thể xảy ra như viêm phổi, tổn thương các túi khí nhỏ trong phổi (phế nang), hoặc một phản ứng viêm được gọi là viêm phổi xơ.

Tại sao EVALI khó chẩn đoán?

Việc xác nhận chẩn đoán EVALI rất khó khăn vì không có thử nghiệm phòng thí nghiệm nào cho nó. Ngay bây giờ, các bác sĩ chẩn đoán EVALI dựa trên các triệu chứng, việc sử dụng các sản phẩm vaping gần đây, các bất thường được tìm thấy trên chụp cắt lớp phổi và không có bằng chứng về nhiễm trùng. Thật không may, việc kiểm tra phổi trực tiếp đòi hỏi phải nội soi phế quản, điều mà hầu hết bệnh nhân đã quá nặng để có thể chịu đựng được. Dữ liệu từ những bệnh nhân đã trải qua nội soi phế quản cho đến nay vẫn chưa xác định được cơ chế gây ra tổn thương phổi.

Chúng ta biết gì về nguyên nhân gây ra EVALI?

Thật khó để xác định nguyên nhân của EVALI. Có hàng ngàn sản phẩm vaping với các thành phần khác nhau, bao gồm cả các chất bất hợp pháp. Rất có thể, nhiều sản phẩm hoặc chất cụ thể đang gây ra các vấn đề nghiêm trọng về phổi. Không ai biết tại sao một số người bị EVALI và những người khác thì không, nhưng một phần của điều này có lẽ là do các thành phần khác nhau mà họ đã hít phải.

• Thương hiệu phổ biến nhất liên quan đến EVALI là Dank Vape, một thương hiệu sản phẩm có chứa THC, thành phần tác động thần kinh chính trong cần sa.
• Sử dụng riêng các sản phẩm có THC làm tăng nguy cơ mắc EVALI. (Không rõ liệu những người sử dụng vapes chỉ có nicotine cũng tiếp xúc với các sản phẩm vape có THC, hoặc liệu các thành phần khác có gây ra tổn thương phổi hay không.)
• Vitamin E axetat có liên quan chặt chẽ với EVALI. Nó được tìm thấy phần lớn trong các nhãn hiệu hàng giả (và gần đây là các sản phẩm của Juul từ Hàn Quốc). Vitamin E là một chất bổ sung được coi là an toàn khi uống hoặc bôi lên da. Vitamin E acetate là một dẫn xuất dầu được sử dụng trong các sản phẩm vaping như một chất làm đặc. Nó được tìm thấy trong khoảng một nửa số sản phẩm liên quan đến EVALI. Một nghiên cứu nhỏ gần đây cho thấy vitamin E lắng đọng trong mô phổi của bệnh nhân EVALI.
• Các thành phần hóa học khác, bao gồm chất béo trung tính, dầu thực vật, sản phẩm chưng cất dầu mỏ và tecpen pha loãng đã được tìm thấy trong các mẫu nội soi phế quản của bệnh nhân EVALI. Nhưng không có ở tất cả các bệnh nhân.

Mối lo ngại về sức khỏe lâu dài có thể xảy ra liên quan đến vaping

• Đương nhiên, bệnh nặng và tử vong do chấn thương phổi liên quan đến vaping đã nhận được rất nhiều sự quan tâm. Nhưng có những nguyên nhân khác gây lo ngại về ảnh hưởng sức khỏe lâu dài của hơi hít vào, bao gồm chất giữ ẩm, hương liệu, quá trình gia nhiệt và ăn mòn cuộn dây kim loại.
• Chất giữ ẩm là các chất phụ gia được sử dụng để tạo ra hơi, chẳng hạn như propylene glycol hoặc glycerol. Các tế bào hô hấp của con người tiếp xúc với chất giữ ẩm trong các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm cho thấy sự gia tăng viêm nhiễm và giảm khả năng sống sót. Điều này làm dấy lên lo ngại về tổn thương phổi khi mọi người hít phải chất giữ ẩm.
• Hàng ngàn sản phẩm hương liệu vape đã được báo cáo. Vì những chất này được hít vào chứ không phải qua đường tiêu hóa nên chúng không được quy định bởi Hiệp hội các nhà sản xuất hương vị và chiết xuất (FEMA). Diacetyl, chất tạo cho thực phẩm có hương vị bơ hoặc kem, là một ví dụ. Các công nhân nhà máy tiếp xúc với hàm lượng diacetyl cao trong các nhà máy sản xuất bỏng ngô đã phát triển tổn thương phổi được gọi là “phổi bỏng ngô”, vì vậy nó được OSHA quy định tại nơi làm việc. Tuy nhiên, diacetyl được sử dụng trong hơn 60% các loại hơi có vị ngọt, và chỉ 3-4 nhát mỗi ngày đã vượt xa giới hạn tiếp xúc do OSHA đặt ra.
• Việc đốt nóng các thành phần để tạo hơi khiến các thành phần hóa học của chúng bị phân hủy, điều này cũng có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe. Ví dụ, đốt nóng propylene glycol tạo ra aldehyde, khiến người dùng tiếp xúc với nồng độ hơi formaldehyde gấp 5 đến 15 lần - một chất gây ung thư đã biết - có trong thuốc lá điếu.
• Ngoài ra, việc sử dụng lặp lại các hộp mực có thể nạp lại có thể khiến các cuộn dây nhiệt bằng kim loại bị phân hủy, có thể dẫn đến hít hoặc nuốt phải kim loại nặng. Các kim loại độc hại như Mangan và kẽm đã được phân lập từ các thiết bị vaping đã qua sử dụng. Những chất này có thể gây bệnh khi ăn phải ở mức độ cao. Cũng có những trường hợp báo cáo về chấn thương phổi liên quan đến coban trong chất lỏng vaping. Điều này đã được cho là do ăn mòn cuộn dây.

Điểm mấu chốt

Hiện tại, CDC và FDA khuyến cáo mọi người tránh sử dụng thuốc lá điện tử hoặc các sản phẩm vaping có chứa THC, đặc biệt là từ thị trường bất hợp pháp.  

Tại Việt Nam, hiện nay, mặc dù đã có những đề xuất cấm sử dụng thuốc lá điện tử, nhưng thực trạng nạn sử dụng vẫn tiếp diễn và số cases nhập viện vì tổn thương phổi do thuốc lá điện tử đang không ngừng tăng lên. Chính vì vậy, song song với công tác quản lí, kiểm soát và ngăn chặn các quảng cáo kinh doanh thuốc lá điện tử, mỗi người dân cần nâng cao nhận thức, hiểu biết về sự nguy hiểm cũng như tác hại khôn lường của sản phẩm này. 

Nguồn: