ĐD Phạm Thị Thu Hà - Khoa YHNĐ

Tại khoa Y học Nhiệt đới  game nổ hủ hằng tháng thường tiếp nhận bệnh quai bị, đối tượng vào viện thường gặp là thanh, thiếu niên. Một số trường hợp bệnh vào viện trong tình trạng đã có sưng tuyến nước bọt rất to làm cho cằm, cổ bạnh ra gây biến dạng cả bộ mặt. Vậy làm sao để phòng bệnh quai bị, phát hiện và điều trị kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm cho người bệnh là trăn trở của những người đang thực hiện chăm sóc và điều trị tại Khoa Y học Nhiệt đới Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Nam.

Quai bị là một bệnh truyền nhiễm cấp tính, lây theo đường hô hấp. Trẻ em, thanh thiếu niên dễ mắc bệnh do chưa có kháng thể. Bệnh có thể gây nên một số biến chứng nguy hiểm cho người bệnh, thậm chí gây vô sinh.

Bệnh do một loại virut thuộc họ Paramyxovirus gây nên. Nguồn lây bệnh quai bị là người đang mắc bệnh quai bị lây cho người lành chưa có kháng thể chống virut khi hít phải những giọt nước bọt nhỏ li ti mà bệnh nhân quai bị ho hoặc hắc hơi.

Những bệnh nhân mắc quai bị điều trị tại khoa thường có sốt cao thân nhiệt lên tới 38 - 39⁰C kèm theo đau đầu, mệt mỏi toàn thân, chán ăn, buổi tối khó ngủ. Tuyến nước bọt bị sưng to. Có thể là sưng một bên hoặc cả hai bên, thường sưng 2 bên không đối xứng (một bên sưng to, một bên có thể nhỏ hơn). Một số trường hợp sưng rất to làm bệnh nhân khó nhai, khó nuốt. Khi tiếp xúc khám bệnh, lấy sinh hiệu bệnh nhân kêu đau, da ở vùng tuyến nước bọt sưng, căng, bóng, không đỏ, nhưng khi sờ vào thấy nóng.

Bệnh nhân điều trị quai bị tại khoa rất ít có biến chứng nhưng chúng tôi cũng rất quan tâm và đề phòng cho người bệnh bởi ngoài viêm tuyến nước bọt, virut còn gây tổn thương cho một số bộ phận khác của cơ thể như viêm tinh hoàn (nam giới), viêm buồng trứng (nữ giới). Viêm tinh hoàn do virut quai bị hay gặp nhất ở lứa tuổi đang dậy thì và lứa tuổi trưởng thành (thanh thiếu niên).

Chúng tôi rất để ý đến các bệnh nhân đang điều trị viêm tuyến bọt từ 5 – 7 ngày để phát hiện biến chứng, nếu có chúng tôi sẽ có biện pháp theo dõi chăm sóc, điều trị tích cực để hạn chế thấp nhất hậu quả của biến chứng cho người bệnh.

Những đặc điểm mà chúng tôi cần lưu ý để phát hiện viêm tinh hoàn ở trẻ trai là bệnh nhân sốt trở lại đôi khi thân nhiệt còn tăng hơn lúc ban đầu của viêm tuyến nước bọt. Nhìn thường thấy viêm một bên, tỷ lệ viêm tinh hoàn 2 bên gặp ít hơn, tinh hoàn sưng to, đau, da bìu bị phù nề rõ rệt, căng, bóng, đỏ. Theo bệnh học ngoài biến chứng viêm tinh hoàn, có thể xuất hiện viêm mào tinh hoàn, viêm thừng tinh hoàn, thậm chí xuất hiện tràn dịch màng tinh hoàn trong những trường hợp bệnh nặng.

Kinh nghiệm của khoa trong điều trị viêm tinh hoàn là sốt kéo dài từ 3 - 5 ngày sẽ hết nhưng tinh hoàn chỉ giảm dần độ sưng nề và giảm đau cho đến 3 - 4 tuần lễ sau đó mới hết sưng và hết đau hẳn. Chúng tôi sợ nhất là biến chứng teo tinh hoàn (phải theo dõi một thời gian dài khoảng vài tháng mới có thể biết chắc chắn), nhưng rất may các thống kê của khoa về teo tinh hoàn do virut quai bị chưa có trường hợp nào xãy ra trong khi thống kê trong bệnh học 0,5%. Bàn luận sâu về biến chứng teo tinh hoàn chúng tôi lo sợ nhất là bệnh nhân bị teo cả 2 bên sẽ có ảnh hưởng lớn đến hoạt động tình dục và sinh sản (vô sinh). Nếu teo tinh hoàn một bên, chức năng của tinh hoàn còn lại vẫn hoạt động bình thường. Nếu bệnh nhân có viêm tinh hoàn, chúng tôi cho nghỉ ngơi tuyệt đối tại giường, mặc quần lót để treo nhẹ tinh hoàn lên. Ngoài biến chứng viêm tinh hoàn ở nam giới, chúng tôi còn lưu ý ở những trẻ em gái về biến chứng viêm buồng trứng tuy rằng rất hiếm gặp.

Các biến chứng khác là viêm tụy cấp tính, viêm não, viêm màng não, viêm cơ tim, giảm bạch cầu chúng tôi cũng rất lưu ý bởi những biến chứng này của bệnh quai bị gặp với tỷ lệ thấp nhưng rất nguy hiểm, có thể đe dọa đến tính mạng của người bệnh cho nên cần hết sức cảnh giác.

Chính vì đặc điểm và những nguy cơ của bệnh quai bị như đã nói ở trên mà khi tiếp nhận bệnh nhân có nghi ngờ bệnh quai bị chúng tôi rất cẩn thận, các bác sỹ khám kỹ để phân biệt với các bệnh viêm tuyến nước bọt khác không do vi rút quai bị bằng 3 vị trí đau điển hình của bệnh quai bị trong dấu hiệu viêm tuyến nước bọt là góc thái dương - hàm, điểm mỏm xương chũm và góc xương hàm dưới, theo dõi dấu hiệu sốt (thường kéo dài trong vòng 10 ngày, sau khi hết sốt, sưng tuyến nước bọt cũng giảm dần). Đặc điểm nổi bật của viêm tuyến nước bọt của bệnh quai bị là không bị hóa mủ (trừ khi có bội nhiễm thêm vi khuẩn khác). Từ đó các bác sỹ cho y lệnh điều trị đúng phác đồ.

Về khâu chăm sóc, tất cả các bệnh nhân quai bị tại khoa chúng tôi cho nằm nghỉ ngơi tại chỗ, hạn chế vận động. Hướng dẫn người bệnh vệ sinh cá nhân, thường xuyên súc họng bằng dung dịch khử khuẩn hoặc nước muối loãng, đặc biệt chú ý cho nhóm trẻ em nhỏ tuổi. Thực hiện dùng thuốc đúng y lệnh. Thực hiện vệ sinh buồng bệnh, làm thông thoáng khoa phòng, tận dụng ánh sáng mặt trời.

Một điểm lưu ý nữa là chúng tôi cách ly người bệnh với người lành, tại khoa đã có 1 buồng riêng ở tầng 2. Người bệnh cần phải đeo khẩu trang; bác sỹ, điều dưỡng, hộ lý… khi khám bệnh, chăm sóc bệnh nhân đeo khẩu trang y tế đúng tiêu chuẩn để hạn chế đến mức tối đa virut lây sang người chăm sóc, từ đó chúng lây cho người lành khác và lây lan ra cộng đồng. Chúng tôi rất chú ý những trường hợp tiếp xúc với bệnh nhân mắc quai bị mà không đeo khẩu trang, nếu họ chưa tiêm vắc-xin phòng quai bị thì tư vấn cho họ tiêm ngay để có thể bảo vệ bản thân tránh lây nhiễm, tiêm trong vòng 72 giờ sau khi tiếp xúc với người mắc bệnh. 

Ngoài công tác điều trị, chăm sóc bệnh nhân quai bị tại khoa chúng tôi còn quan tâm đến công tác phòng bệnh, tranh thủ các cuộc họp hội đồng người bệnh tại khoa chúng tôi hướng dẫn cho bệnh nhân, người nhà đang nằm điều trị  và nuôi bệnh cách phát hiện sớm bệnh nhân mắc quai bị tại cộng đồng, cần cách ly và điều trị kịp thời. Có thể cách ly điều trị tại nhà theo chỉ dẫn của bác sĩ đối với các trường hợp bệnh nhẹ. Không cho trẻ bệnh tới trường học, người lớn bị bệnh không đến nơi làm việc hay những nơi công cộng trong vòng 7 - 9 ngày kể từ khi phát bệnh. Tư vấn cho bà con phòng bệnh quai bị bằng tiêm vắc- xin phòng bệnh, với trẻ em bắt đầu tiêm khi trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên, với đối tượng có nguy cơ cao như thanh, thiếu niên, người chưa có miễn dịch chống virut quai bị cũng cần tiêm ngay. Đây là biện pháp hữu hiệu nhất hiện nay để tạo cho cơ thể có đủ kháng thể đặc hiệu chống lại virut quai bị.