Bs Trần Trung Việt -

Aminoglycoside là một kháng sinh diệt khuẩn, hữu ích khi dùng để chống lại vi khuẩn gram âm hiếu khí. Nhóm này bao gồm streptomycin, neomycin, kanamycin, amikacin, gentamicin, tobramycin, sisomicin, netilmicin,…. Chúng được sử dụng rộng rãi nhất kết hợp với kháng sinh nhóm β-lactam trong các trường hợp nhiễm trùng nặng với trực khuẩn gram âm, kết hợp với vancomycin hoặc kháng sinh nhóm β-lactam đối với viêm nội tâm mạc do vi khuẩn gram dương, và để điều trị bệnh lao.

Tất cả các aminoglycoside đều có cơ chế hoạt động tương tự. Aminoglycoside là chất ức chế không thể đảo ngược protein của vi khuẩn, nhưng cơ chế chính xác đến nay vẫn chưa được biết. Ban đầu chúng khuếch tán thụ động qua các kênh porin qua màng ngoài, sau đó là được vận chuyển tích cực qua màng tế bào vào tế bào chất bởi một quá trình phụ thuộc oxy. pH ngoại bào thấp và điều kiện kỵ khí ức chế sự vận chuyển aminoglycoside vào trong tế bào. Sự vận chuyển có thể được tăng cường nhờ các thuốc ức chế tổng hợp vách tế bào như penicillin hoặc vancomycin; đây có thể là cơ sở của sự tác dụng hiệp đồng của các kháng sinh này với các aminoglycosid. Bên trong tế bào, aminoglycoside liên kết với tiểu đơn vị 30S của ribosome.

Sự tổng hợp protein bị ức chế bởi aminoglycoside theo ít nhất ba cách:

1. Can thiệp vào sự bắt đầu của sự hình thành peptit;
2. Đọc sai mRNA, điều này gây ra sự kết hợp các axit amin không chính xác vào peptit và tạo ra một protein không có chức năng;
3. Sự phân hủy của polysome thành các monosome không chức năng.

Trong việc đề kháng kháng sinh của vu khuẩn, ba cơ chế chính đã được thiết lập:

1. Sản xuất enzym transferase hoặc enzym làm bất hoạt amino glycoside bằng cách adenyl hóa, acetyl hóa hoặc phosphoryl hóa. Đây là loại kháng thuốc chủ yếu gặp trên lâm sàng.
2. Giảm sự xâm nhập của aminoglycoside vào trong tế bào. Đây có thể là kiểu gen, do đột biến hoặc loại bỏ một protein porin.
3. Protein thụ thể trên 30S tiểu đơn vị ribosome có thể bị xóa hoặc thay đổi do đột biến.

Aminoglycoside được hấp thu rất kém qua đường tiêu hóa. Chúng còn nguyên vẹn trong dạ dày và hầu như toàn bộ thuốc được thải trừ qua phân sau khi uống. Tuy nhiên, thuốc có thể được hấp thụ nếu có loét đường tiêu hóa. Aminoglycoside thường được truyền tĩnh mạch trong 30-60 phút. Sau khi tiêm bắp, aminoglycosid được hấp thu tốt, cho nồng độ đỉnh trong máu trong vòng 30–90 phút. Thời gian bán hủy bình thường của aminoglycosid trong huyết thanh là 2–3 giờ, tăng lên 24–48 giờ ở bệnh nhân suy giảm đáng kể chức năng thận. Chúng phần lớn bị loại trừ khỏi hệ thần kinh trung ương và mắt. Nồng độ trong dịch tiết cũng rất thấp: trong mật, nồng độ có thể đạt 30% trong máu. Với điều trị kéo dài, sự khuếch tán vào màng phổi hoặc dịch khớp có thể dẫn đến nồng độ 50–90% so với huyết tương.

Aminoglycoside thường được dùng một liều duy nhất trong nhiều tình huống lâm sàng.

Khi dùng chung với kháng sinh hoạt động thành tế bào (β lactam hoặc vancomycin), aminoglycoside thể hiện tác dụng hiệp đồng diệt khuẩn chống lại một số vi khuẩn. Tác dụng của các loại thuốc kết hợp là lớn hơn tác dụng dự kiến ​​của từng loại thuốc riêng lẻ. Điều này quan trọng trong một số tình huống lâm sàng, chẳng hạn như viêm nội tâm mạc.

Tác dụng ngoại ý từ aminoglycoside phụ thuộc vào thời gian sử dụng và nồng độ của thuốc. Độc tính khó có thể xảy ra cho đến khi nồng độ ngưỡng đạt được, nhưng khi nồng độ đó là đạt được, thời gian vượt quá ngưỡng này trở nên quan trọng. Ngưỡng không được xác định chính xác, nhưng là nồng độ đáy trên 2 mcg/mL là dự đoán độc tính. Có liên quan về mặt lâm sàng liều lượng, tổng thời gian trên ngưỡng này lớn hơn với nhiều liều lượng thuốc nhỏ hơn so với liều lượng lớn duy nhất. Nhiều nghiên cứu lâm sàng chứng minh rằng một liều duy nhất hàng ngày của aminoglycoside cũng hiệu quả và có lẽ ít độc hại hơn nhiều liều chia nhỏ. Do đó, nhiều cơ quan chức năng hiện khuyến cáo rằng aminoglycoside được sử dụng như một liều duy nhất hàng ngày trong nhiều tình huống lâm sàng. Vai trò của việc dùng liều một lần mỗi ngày ở thai nhi và trẻ sơ sinh cũng chưa được xác định rõ.

Aminoglycoside được đào thải qua thận, và bài tiết tỷ lệ thuận với độ thanh thải creatinin. Để tránh tích tụ và mức độ độc hại, liều lượng aminoglycoside một lần mỗi ngày là thường tránh nếu chức năng thận bị suy giảm. Thay đổi một cách nhanh chóng chức năng thận, có thể xảy ra với chấn thương thận cấp tính, phải cũng được theo dõi để tránh dùng quá liều. Tất cả các aminoglycoside đều gây độc cho tai và thận. Độc tính trên tai và độc tính trên thận có nhiều khả năng xảy ra khi tiếp tục uống thuốc trong hơn 5 ngày, ở liều cao, người cao tuổi và đang trong tình trạng suy thận. Sử dụng đồng thời với thuốc lợi tiểu quai (ví dụ: furosemide, axit ethacrynic), các chất kháng khuẩn gây độc cho thận (ví dụ: vancomycin hoặc amphotericin) có thể làm tăng độc tính trên thận và nên tránh dùng. Độc tính trên tai có thể biểu hiện dưới dạng tổn thương thính giác, dẫn đến ban đầu ù tai và mất thính giác tần số cao, chóng mặt, mất điều hòa và mất thăng bằng. Neomycin, kanamycin, và amikacin là những tác nhân gây độc cho tai nhất. Streptomycin và gentamicin là chất gây độc cho tiền đình nhất. Neomycin, tobramycin, và gentamicin là chất gây độc cho thận nhất. Với liều lượng rất cao, aminoglycoside có thể tạo ra chất giống curare có tác dụng phong tỏa thần kinh cơ dẫn đến liệt hô hấp. Tình trạng tê liệt này thường có thể hồi phục được nhờ canxi gluconat (cho kịp thời) hoặc neostigmine. Quá mẫn xảy ra không thường xuyên.

Aminoglycoside chủ yếu được sử dụng để chống lại vi khuẩn gram âm hiếu khí. Chúng hầu như luôn được sử dụng trong kết hợp với kháng sinh nhóm β-lactam để mở rộng phạm vi bao phủ bao gồm các mầm bệnh gram dương tiềm ẩn và để tận dụng về sự hiệp đồng giữa hai nhóm thuốc này. Sự kết hợp penicilin và aminoglycoside cũng được sử dụng để diệt khuẩn trong điều trị viêm nội tâm mạc và để rút ngắn thời gian điều trị liên cầu khuẩn viridans và một số trường hợp viêm nội tâm mạc do tụ cầu. Aminoglycoside nào và liều lượng bao nhiêu nên được sử dụng phụ thuộc vào nhiễm trùng đang được điều trị và tính nhạy cảm của vi khuẩn khi phân lập.