Bs Đặng Ngọc Thành - 

Trong vòng 2 tháng gần đây, khi thời tiết thay đổi, đặc biệt là những ngày trời rét, chúng tôi thấy số lượng bệnh nhân (BN) bị đột quỵ vào viện tăng nhanh chóng, nhiệt độ càng thấp thì BN bị đột quỵ càng nhiều. Ngoài những BN lớn tuổi, có bệnh nền trước đây thì cũng xuất hiện những BN trẻ, tiền sử khỏe mạnh và tổn thương não cũng rất đa dạng.

1. Đột quỵ não là gì?

Đột quỵ (hay tai biến mạch máu não) là các thiếu sót chức năng não do một mạch máu bị vỡ hoặc tắc bao gồm động mạch, mao mạch và hiếm hơn là tĩnh mạch mà không do chấn thương. Đột quỵ gồm hai loại

• Xuất huyết não (do vỡ mạch máu não)
• Nhồi máu não (huyết khối, nghẽn mạch, thiếu máu não cục bộ)

2. Vì sao trời lạnh làm tăng nguy cơ đột quỵ?

Khi nhiệt độ ngoài trời thay đổi thì sẽ gây hiện tượng co mạch. Lúc đó, tuyến thượng thận sẽ tăng tiết catecholamine trong máu dẫn đến tăng huyết áp. Điều này giải thích tại sao nhiều người bình thường huyết áp không cao nhưng khi trời rét vào viện kiểm tra thì phát hiện huyết áp tăng cao đột ngột. Huyết áp cao gây vỡ mạch máu não, nhất là vỡ túi phình vốn đã có từ trước mà không phát hiện ra.

Với người bị xơ vữa động mạch, mạch máu kém đàn hồi, xơ cứng, máu tăng độ quánh do tăng cholesterol, tăng số lượng hồng cầu, tiểu cầu trong khi lòng mạch bị thu hẹp, các cục máu đông hình thành khiến lưu lượng máu qua não giảm dẫn đến thiếu máu não hoặc tắc một mạch máu khiến cho vùng não đó bị chết.

Ngoài ra, vào mùa lạnh, chúng ta thường lười vận động và ăn uống không lành mạnh, sử dụng rượu, thuốc lá nhiều. Điều này có thể gây lượng mỡ máu tăng lên, làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và gây tắc nghẽn.

3. Những ai có nguy cơ đột quỵ cao khi trời lạnh?

• Người cao tuổi.
• Người có sẵn các bệnh lý như: tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, đái tháo đường, các bệnh van tim, rối loạn nhịp tim, béo phì.
• Những người trẻ mắc các bệnh lý nói trên hoặc đau đầu kéo dài.
• Người có thói quen tắm đêm.

4. Những dấu hiệu của đột quỵ não: Chung cho cả hai thể xuất huyết não và nhồi máu não:

• Đột quỵ não thường khởi phát đột ngột. Bệnh nhân bỗng nhiên có các triệu chứng như: Nhức đầu dữ dội kèm theo nôn mửa, chóng mặt, cảm giác tê yếu một bên mặt, một bên cơ thể, không giữ được thăng bằng, đang ngồi thì từ từ khuỵu xuống, đại tiểu tiện không tự chủ. Nặng hơn, BN đột nhiên bị ngã hoặc bỗng nhiên mất phối hợp trong các động tác như đang ăn làm rơi đũa, rơi bát. Liệt nửa mặt, một bên mép xệ xuống, liệt nửa người. Khó nuốt, khó nói, nói ngọng, sặc, kích thích, tăng trương lực cơ... Mắt đột nhiên nhìn mờ, nhìn thấy hình đôi hoặc đen... Tùy theo đột quỵ não do thiếu máu não hay do xuất huyết não, nhồi máu não và tùy vào tổn thương ở não mà các triệu chứng có thể biểu hiện từ mức độ nhẹ tăng dần hay ồ ạt, nặng ngay từ đầu. Có những trường hợp hôn mê sâu, rối loạn tuần hoàn, hô hấp và tử vong.
• Tại khoa Cấp cứu chúng tôi thường gặp những BN trước đây bị rung nhĩ, sau khi đi tắm vào thì đột ngột bị nhồi máu não do huyết khối gây tắc mạch hoặc những BN trẻ tuổi sau khi uống rượu thì xuất hiện đau đầu dữ dội, lơ mơ, những BN này chủ yếu là vỡ túi phình động mạch não.

5. Đề phòng đột quỵ não khi trời lạnh như thế nào?

• Khi đột quỵ đã xẩy ra thì dù nặng hay nhẹ cũng sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của bản thân, đến đời sống gia đình và công tác xã hội, vì vậy “Phòng bệnh hơn chữa bệnh” gồm một số biện pháp sau:
• Điều cần nhớ đầu tiên là mặc đủ ấm: mặc áo quần dày ấm, đội mũ, quàng khăn, mang tất đầy đủ khi ra khỏi nhà.
• Vào mùa lạnh giá, nên tập thể dục trong nhà để đảm bảo sức khỏe. Nếu tập thể dục ngoài trời, tốt nhất là tránh tập vào buổi sáng sớm, chuyển sang tập vào buổi chiều. Hạn chế đi ra khỏi nhà vào lúc sáng sớm hay đêm khuya. Người lớn tuổi nên dùng bô để vệ sinh trong nhà.
• Khi thức dậy không đi ra khỏi giường ngay mà phải ngồi dậy một lúc rồi lột chăn và đứng dậy từ từ.
• Trong sinh hoạt hàng ngày, tránh căng thẳng, stress. Không thức khuya.
• Không tắm đêm, đặc biệt là tắm quá khuya, không tắm nước quá nóng hoặc quá lạnh. Không tắm sau khi uống rượu bia, sau khi hoạt động thể lực mạnh. Nên tắm trong phòng kín tránh gió lùa và thời gian tắm nên ngắn. Người lớn tuổi và người có bệnh tim mạch khi tắm phải có người thân theo dõi sát.
• Kiểm soát tốt huyết áp (kể cả những người chưa có tiền sử tăng huyết áp cũng nên kiểm tra huyết áp thường xuyên khi trời lạnh).
• Người có bệnh lý tim mạch, đặc biệt là rung nhĩ, xơ vữa động mạch phải tuân thủ chế độ điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.
• Kiểm soát tốt đường huyết ở BN đái tháo đường.
• Trong chế độ ăn, cần chú ý giảm chất béo có nguồn gốc từ động vật, ăn nhiều rau xanh, giảm muối, tránh các chất kích thích như thuốc lá, rượu, bia... Vận động thân thể với cường độ vừa phải để rèn luyện sức khỏe.

Cuối cùng, nếu không may bệnh xảy ra thì phải bằng mọi cách vận chuyển BN tới bệnh viện càng sớm càng tốt để tránh làm mất thời gian vàng cứu sống BN. Tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Quảng Nam được trang bị các máy móc hiện đại như máy chụp CT 64 lát cắt, máy chụp MRI, máy chụp DSA…cùng đội ngũ bác sĩ được đào tạo chuyên sâu nên đủ khả năng để chẩn đoán và xử trí các trường hợp đột quỵ não. Với kĩ thuật tiêu sợi huyết bằng đường tĩnh mạch, lấy huyết khối bằng dụng cụ, thả coil, phẫu thuật kẹp túi phình động mạch não, dẫn lưu não thất kết hợp tiêu sợi huyết tại chỗ… được triển khai thường quy, chúng tôi đã cứu được nhiều BN đột quỵ nặng mà không để lại di chứng, giảm được gánh nặng về bệnh tật và kinh tế cho BN.